Жаңалықтар

Сапаның іргетасы – зертхана: Қазақстанда стандарттау жаңа бағыт алады

11.11.2025

мин

0

202

7 қарашада Астанада STOLAB.KZ компаниясы ұйымдастырған «Болашақ зертханалары: стандарттар, практикалар, сын-қатерлер» ұлттық салалық форумы өтті, деп хабарлайды Dauletten.kz.

Іс-шараға мемлекеттік құрылымдардың, аккредиттелген зертханалардың, білім беру мекемелері мен бизнес өкілдері қатысты. Негізгі мақсат - зертханалық зерттеулерге деген сенімділікті арттыру және бүкіл жүйенің тиімділігін арттыру үшін шешімдер табу.

ҚазСтандарт бас директорының орынбасары Александр Раззаренов зертханалық инфрақұрылымның жай-күйіне талдау жасады және сала алдында тұрған негізгі сын-қатерлерді атап өтті. Ол зертханалық жүйенің дамуы заманауи стандарттарды енгізуге, техникалық базаны жаңартуға және мамандардың біліктілігін арттыруға тікелей байланысты екенін атап өтті.

Соңғы жылдардағы оң өзгерістерге қарамастан, сала жүйелі проблемалар — аккредиттелген зертханалардың жетіспеушілігі, ескірген жабдықтар, кадр тапшылығына және мемлекеттік құрылымдар мен бизнес арасындағы үйлестірудің әлсіздігі кездесіп тұрды. А. Раззареновтың пікірі бойынша бұл факторлар сынақтардың сапасына және отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді.

— Қазақстан оларды ұлттық ерекшеліктерге бейімдей отырып, өзінің де, халықаралық стандарттарын да белсенді қолданады. Бұл сенім, әлемдік тәжірибелермен үйлесімділік және зертханалық жүйені дамыту үшін негіз жасайды, — деп атап өтті А. Раззаренов.

ҚазСтандарт деректері бойынша барлық техникалық регламенттер сынақ қуаттарымен қамтамасыз етілмеген. Бірқатар бағыттарда өндірушілер шетелдік ұйымдарға жүгінуге мәжбүр, бұл сертификаттау мерзімі мен шығындарын арттырады, сондай-ақ технологиялық тәуелділік тәуекелдерін тудырады. Зертханалық желінің біркелкі дамымауы жеке проблема болып қала береді: жеке орталықтар коммерциялық сұранысқа ие салаларда шоғырланған, ал әлеуметтік маңызы бар салалар — медицина, ауыл шаруашылығы, экология жеткіліксіз қамтылған болып қала береді.

Әсіресе шалғай өңірлерде аккредиттелген сынақ орталықтарына қолжетімділік шектеулі. Мемлекеттік зертханалар өз кезегінде бюджеттік қаржыландыруға және бақылау-қадағалау функцияларына тәуелді, бұл олардың дамуын тежейді. Мемлекеттік органдар, бизнес және салалық қауымдастықтар арасындағы коммуникацияның жеткіліксіздігі стандарттау мәселелерінің жүйесіз шешілуіне әкеліп жүктеменің бір бөлігі ҚазСтандартқа түседі.

Қосымша сын-қатерлер зертханалық жабдықты жаңарту, әдістемелер базасын кеңейту және мамандарды даярлау қажеттілігімен байланысты. А. Раззареновтың пікірінше аспаптық базаны үнемі жаңартпай және персоналды оқытпай сынақтардың қажетті дәлдігі мен дұрыстығын қамтамасыз ету мүмкін емес.

2024 жылы жүргізілген талдамалық жұмыстың қорытындысы бойынша техникалық регламенттерде бекітілген бірқатар қауіпсіздік талаптары тиісті зертханалық қуаттарсыз қалатыны анықталды. Жаңа геосаяси жағдайларда бұл сын-қатерге айналады: бұрын Ресей мен Беларусияда сертификаттаудан өткен шетел компаниялары қазір Қазақстанға жүгініп жатыр, бірақ барлық салаларда мұндай сынақтар үшін дайын инфрақұрылым жоқ.

А. Раззаренов зертханалық саланы жаңғырту кешенді тәсілді — жабдықты жаңартуды, кадрларды даярлауды, тиісті зертханалық практика (GLP) қағидаттарын енгізуді және жеке сектордың белсенді қатысуын талап ететінін атап өтті.

Ол Қазақстанның ұлттық, мемлекетаралық және халықаралық стандарттарды қоса алғанда 75 мыңнан астам стандарттау жөніндегі құжат бар екенін атап өтті. Бұл ретте А. Раззаренов ISO, IEC, Codex Alimentarius және ASTM халықаралық стандарттарын ұлттық жағдайларға бейімдеудің маңыздылығын атап өтті.

Қазақстан ҚазСтандартқа хабарлау кезінде, жүйені өте икемді және инновациялар үшін ашық ете отырып халықаралық және өңірлік стандарттарды тікелей пайдалануға мүмкіндік беретін құқықтық тетіктерді құрды.

2021 жылдан бастап отандық кәсіпорындардың ұлттық стандарттарға тегін қолжетімділігі бар, бұл оларды өндірісте және сертификаттауда белсенді қолдануға ынталандырды.

Сонымен қатар институттың назарында сынақ нәтижелеріне ашықтық пен сенімділікті қамтамасыз ететін стандарттар мен өлшем әдістемелерінің қолданылуын мониторингілеу қалады. ҚазСтандарт құжаттарды саналы түрде қолдану мәдениетін қалыптастырады және қазақстандық зертханаларды халықаралық тануға ұмтылады.

— Ұйым стандарттау және метрология рәсімдерін білмей-ақ қызметті іске қосқанда, ол айыппұлдармен, нарықтарға қолжетімділіктің шектеулерімен және өнімге деген сенімнің жоғалтуымен бетпе-бет келуі мүмкін. — Стандарттарды білу — бұл бизнесті қорғау және экономиканы дамыту құралы, — деп атап өтті А. Раззаренов.