|
|
|
| Товарные рынки | ||
| BID | ASK | |
| Brent | 0.00 | 0.00 |
| Лайт | 0.00 | 0.00 |
Айтуған Адамқұлұлы – Қазақ-неміс қымыз ғылыми-зерттеу институтының директоры, кәсіпкер. Ол өмірінің 20 жылын қымызды зерттеуге арнап, бүгінде Германия технологиясымен бие сүтін кептіріп, Корея мен Малайзия кәсіпкерлерімен серіктестік арқылы бие сүтінен 20-ға жуық өнім алып отыр. Елордаға өз жұмыстарымен келген кәсіпкермен сұхбаттасудың сәті түсіп, одан бизнесті бастау, оны жолға қою, шетелдік кәсіпкерлермен серіктестік, компания өнімі мен табысы туралы сұрап білдік.
- Біздің елдегі кәсіп түрлері көбіне бизнестен гөрі коммерция мен қызмет көрсетуге жақынырақ. Неліктен бизнес ашуға ұмтылу керек және оны неден бастаған дұрыс?
Жалпы, бизнес мемлекетке кіріс кіргізіп, ел экономикасын көтермесе және ғылым дамуына бағыт-бағдар бермесе, ол бизнес емес. Мысалы, біз қаншама ішіп-жемімізді шетелден кіргізіп жатырмыз. Егер біз Қазақстанда бизнес жасап, өнім өндіріп, оны сыртқа сатсақ, байып кететін едік.
Мәселен, пандемия кезінде бәрі жабылып жатқанда, біздің жұмыс жүріп жатты. Неге? Өйткені біз зат шығарып жатырмыз. Біздің затымызға күннен-күнге сұраныс артпаса, кеміген жоқ. Елдің бәріне қымыз керек болды. Қымызды сұйық күйінде сақтау қиын болғандықтан, біз оны кептірдік және адамдарға жеткіздік. Бұл коммерция емес, бизнес. Себебі оның артында ғылым тұр, яғни қымызды кептіру, қораптау және сату әдістері. Қазір біз оны Ресейге, Қырғызстанға және басқа мемлекеттерге сату мәселесін қарастырып жатырмыз.
Бірақ негізінен бизнес коммерциядан туады. Өйткені бүгін сіз қызмет көрсетесіз, ертең сол қызмет көрсетуге қажет затты өзіңізден шығаруға көңіл бөлесіз. Мысалы, шаш қисаңыз, қайшы, тарақ сияқты заттар керек. Енді оны бизнеске айналдыру үшін жалғыз өзіңізді емес, басқаларды да қамтамасыз етіп, осы заттарды шығаратын кәсіпорын ашуға болады ғой?! Бәлкім сапасы жақсы болса, шетелге шығарасыз. Ал біз күнделікті табысымыз бар деп тәуекелге бармаймыз. Ары қарай ізденбегендіктен, тұтынушы болып қала береміз.
Пандемия шекара жабылып, күнделікті тұтынатын затымыз болмай қалса, жұмысымыздың тоқтайтынын көрсетті. Сондықтан коммерциядан жайлап бизнеске өту керек.
Бизнесті жақсы ұйымдастыратын болсаңыз, барлық нәрсемен өзіңіз айналысудың да қажеті болмайды. Мысалы, менде жылқы жоқ болса, фермерлерде бар. Олар 500 теңгеден өткізе алмаған қымызын мен 600 теңгеден аламын. Сондықтан өз талабымды қоямын. Сол сияқты құрал-жабдық пен оны алатын ақша да болмауы мүмкін. Бірақ біреуде бар. Оған келіп бие сүтін кептіруді үйреттім делік, кептіруді оған тапсырамын. Басқа бір жерде дәріні қораптайтын жер бар, бірақ ондай орын ашуға менде 1 миллион шамасында ақша жоқ. Сондықтан сол қызметті пайдаланам. Бұл – менеджмент. Яғни ғылым.
Енді бизнес ашуды неден бастауға болатынына келейік. Алысқа бармай-ақ, күнде сойып отырған малымыздың терісін өңдеп отырған жоқпыз. Бабаларымыз осыны іске асырды ғой, біз неге асырмаймыз? Ауылдан кетіп, қалаға келсек, бизнесмен болып кетеміз бе? Білім мен ақша болмаса, бизнес аша алмайсың. Ауылдан бастау керек. Мысалы, бірде менен Қытайдан келген бір бала не бизнеспен айналыссам деп ақыл сұрады. Немен айналыстың десем, аяқкиім саттым дейді. Жылына қанша аяқкиім сатасың десем, миллиондай дейді. Миллион аяқкиімнің кемінде 1 000-ына ұлтарақ сатуға бола ма? Болады. 1 ұлтарақ шамамен 1 000 теңге тұрады. Сонда 1 000 ұлтарақ сатсаң, 1 миллион теңге пайда көресің дедім. Ол балаға ауылына барып, қойларды терісін кесіп алмай сойып, илеп, сол теріден ұлтарақ жасауға кеңес бердім. Жасаған ұлтарағын сатып, біржылдық еңбегін алады. Тері өңдеуді түсініп алған соң бизнесін қайысқа, белдікке, сөмкеге дейін дамытуына болады. Сонда бизнес неден басталды? Қарапайым қой союдан. Сол үшін ерінудің керегі жоқ. Мәселен, жылына мыңдаған тонна картоп тұтынамыз, бірақ өз-өзімізді қамтамасыз ете алмаймыз. Мысалы, 1 гектар жерге картоп сал, күрекпен жұмыс істе. Келесі жылы 2 гектар, одан кейін 10 гектар, 20 гектар ек. Ол да бизнес. Өйткені өз өніміңді өзің сатып жатырсың. Бірінші ауылды қамтамасыз ет, кейіннен ауданды қамтуға болады. Бірақ біз бүгін ешнәрсе істемей, ертең бай болғымыз келеді, олай болуы мүмкін емес.
- Енді өз бизнесіңізге, ашқан жаңалығыңызға тоқталып өтсеңіз. Оны жолға қою үшін қанша уақыт жұмсадыңыз?
Біз қымыздан косметика, сабын, шампунь жасап, қымыз бен саумалды капсулаға салдық. Менің жаңалығым бие сүтін капсулдау. Оған 20 жыл уақытым кетті. Біреуге кептіртіп, біреуге қораптатып, дайын өнімді нарыққа шығарамын. Бірақ қуанатыным, бұл бизнесті осы уақытқа дейін ешкім ашпапты. Ертең осыны басқа біреулер қайталаса, көмектесуге дайынмын. Себебі бүкіл Қазақстанның биесін өзім сауып, кептіре алмаймын. Мысалы, осы жаққа келуімнің себебі Қостанайда бір кісінің мың жылқысы бар екен, маған серіктес болайық дейді. Бірінші келіп, жағдайыңды көрейін дедім. Үйретем, оқытам, көрсетем. Бизнесін ашып, белгілі бір қаражатымды алып, ары қарай кете берем. Мысалы, Қазақстанның бәрі биелерін сауып, сүтін кептірсе, мен Канадаға, Жапонияға кетейін. Бірақ алдымен өнім түрлерін шығарып, Қазақстанды ретке келтіріп алайын.
- Бизнесіңізге байланысты тағы қандай мақсаттарыңыз бар?
Ғылымын жылжытып, бие сүтінің қаншалықты қуатты екенін түсіндіру. Қазір бір жұмыс қорғалды. Президенттік аурухананың бас гастроэнтерологы Бақытжан деген жігіт бауыр циррозын бие сүтімен емдеуге болатынын дәлелдеп шықты, патентін алды. Енді біз олармен бірігіп, қымыздың бүйрек ауруына да ем екенін дәлелдемекпіз. Өйткені біздің 20 жылдық практикада бие сүтімен жазылмаған ауру жоқ. Ендігі мақсат – соны басқа елдің бие сүтімен айналысатын ғалымдарымен өтетін конференцияда ғылыми дәлелдеп шығу. Ол ғалымдар өз елдеріне барып, Шыңғысхан қазақ екен, оның мінген жылқылары Қазақстанда, қымыздан өнімдер өндіреді, бие сүтімен ауруларды емдеп жатыр деуі керек. Сосын бізге шетелдің шекарасы ашық. Өзіміздің қымыздан жасалған өнімдерімізді шетелге өткізсек болады. Міне осылай Қазақстанның бизнесі, шаруашылығы дамиды.
Мен жүрген салада бітпей жатқан шаруа жетеді, ал оны ғылымға айналдырсақ, дүниеге шығуға болады. Мысалға, қазір жылқы терісінің пайдасы қой мен сиыр терісімен салыстырғанда айтарлықтай көп екені дәлелденіп жатыр. Өйткені жылқы 40 градус аязда да, ыстықта да жүргендіктен, жылқы терісінен жасалған өнімдер 40 градус ыстыққа да, суыққа да жарай береді екен. Мәселен, менде Италияның жылқы терісінен жасалған аяқкиімі бар. Киіп жүргеніме 15 жылдай уақыт болды. Жылқы терісінің кереметтігі осында.
Сондай-ақ 2 000 доллар тұратын Шанель сияқты брендтердің қолғаптары мен сөмкелері Италияда өңделгенімен, оны Францияның қазақтары жылқы терісінен тігіп отырғанын біреу білсе, бірі білмейді. Сол әмиян, сөмкелерді жасап жатқан біздің қазақтар. Ал неге сол өнімдерді өзімізде өндіріп сатпасқа?
- Дұрыс айтасыз, аға, сөзіңіздің жаны бар. Енді сіздің бизнесіңізге қайта оралайықшы. Сіз капсулалар мен косметикаңызды шетелдік компаниялармен серіктестік арқылы жасап жатырсыз ба?
Кептіру технологиясы немістікі болғанымен капсулаларды қазақстандық компаниялармен Қазақстанда, ал косметиканы Кореяда жасап жатырмыз. Қазақстанда косметикалық институт жоқ болғандықтан, Кореямен әріптес болдық. Кореяда шыққан косметиканың сатылымы да жақсы болады, себебі бәрі корей косметикасына сенеді. Болашақта Қазақстанда жасамақ ойымыз бар. Себебі косметика құрамына қосылатын шөптердің барлығы Қазақстанда өседі, соны өзімізде өңдеп жасайтын ой бар. Мысалы, осыдан 5 жыл бұрын бие сүтінен балмұздақ, шоколад жасаймын деп айтқан екенмін. Жасалды. Балмұздақ та, шоколад та бар, бірақ жаппай сатылымға шықпады. Себебі технологтар жоқ, цехтар кішкентай деген сияқты мәселелер бар. Болашақта жалпы сатылымға шығады. Қазір сатылымда косметика, капсула, сабын бар және жақында сусабын шығады. Qaz health, яғни Қазақ денсаулығы деген серияда шығады. Бізде анау жоқ, мынау жоқ деп қол қусырып отырмай, бар жерге апарып өнім шығару керек. Мысалы, неге косметиканы Кореяда жасадық, себебі онда бүкіл шикізаттары бар зауыт бар. Мен тек бие сүтін кептіріп, ұнтағын ғана апарып жасап әкелдім. Интернеттен Global Trend Aidai Cosmetics десеңіз шығады. Ал сабынның құрамындағы таза 18 түрлі майды Малайзиядан аламыз. Осы жақта түрік технолог бар, соның аспабында қысып, бие сүті ұнтағын қосып, сабын шығарамыз. Яғни шикізатты Малайзиядан аламыз, бірақ Қазақстанда шығарылады. Ал косметиканы келесі жылдардан бастап Қазақстанда шығаруды, алдымен шөп жинауды жолға қоямыз. Екінші жылы сол өсімдіктерден май шығару ісімен айналысамыз. Тек үшінші жылы косметика өндіруге кірісеміз. Дегенмен косметиканы Кореяда жасап, осы жаққа әкеліп құю мәселесімен айналысамыз. Ал саумал мен қымызды кептіруді де, капсулаға салуды да Қазақстанда жүргіземіз.
- Компания табысына тоқталсаңыз.
Мысалы, біз бұрын бие сауған кезде 1 литр қымыз 500 теңге болатын, ол кезде біздің биелер 5, 3, 4 литр ғана сүт берген. 5 литр деп есептегенде 2500 теңге жақсы ақша болатын. Ал қазір біздің бие сүті капсулаға түскен соң 1 литрі 3 000 теңгеге шықты. Яғни 5 литр сүт беретін бие күніне 15 мың теңге табыс әкелетін болды. Косметика жасайтын болсақ, оның құны шамамен 200 мың теңге. Оның ішінде 1-ақ литр сүт бар. Сабынның ішінде 100-ақ грамм сүт бар, бірақ бағасы 2 000 теңге.
Ғылым дамитын болса, жасалған өнімнің бағасы да көтеріледі. Бір бие бұрынкүніне бір литр үшін 500-600 теңге кіріс кіргізсе, қазір бір бие күніне 3 000 теңге кіріс кіргізеді. Соңғы санауымыз бойынша, бір бие жылына 2 000 долларға дейін кіріс кіргізеді. Өзіміз зауыт ашсақ, бір биенің кірісі 5 000 долларға дейін болады. Ал косметиканы өзімізде шығарсақ, бір бие жылына 20-25 мың долларға дейін табыс кіргізеді. Өзіңіз қарасаңыз, базарда 1 биенің бағасы 300 мың теңгеден аспайтын. Ал биыл қымыздың сұранысына байланысты бағасы 2 есеге көтерілді. Малдың бағасы оның өніміне, шикізатына сұраныс туған кезде көтеріледі. Ал шикізатқа сұраныс ғылыми жаңалық болса туындайды. Қазақстанда қымызға сұраныс болғандықтан, жылқының бағасы көтерілді. Екіншіден, бордақылауға жылқы мен сиыр Ресейден келіп тұрған. Бірақ шекара жабылып, сырттан мал кірмеді. Осылайша іштегі малдың бағасы көтерілді. Бағасы түсіп кетуі де мүмкін, сондықтан өнімдерді өндіру мәселесіне кірісуіміз керек. Бір адам 2 бие ұстаса, бір биеден күніне 2 500 теңге, 2 биеден 5 000 теңге кіріс кіргізеді. 5000 теңгенің 1 000 теңгесі жем-шөбіне кетсе, 2 биеден 4 000 теңгеден бір айда 120 000 теңге кіріс кіреді. Болашақта әр жылқы 2 000 доллардан кіріс кіргізеді десек, әр отбасы 2 биеден ұстаса да жетіп жатыр. Қымызды өткізе алмасаң ашып кететіндіктен, оны құрғатып сақтау мәселесін шешу керек. Баламызға кока-кола ішпей қымыз іш деп дүкенде қымыз сатылып тұрмаса қалай айта аламыз? Адам даму керек, себебі адам дамыса, бизнес дамиды.
- Маркетингте өнімнің белгілі бір топқа бағытталатыны белгілі. Сіздің өнімдеріңіздің бағасын баршаға қолжетімді деу қиын. Өніміңіз негізінен қалталы азаматтарға арналған ба?
Иә. Себебі бұл өнім аз ғой, аз болған соң бағасы да қымбат. Керек шикізат шөпті Қазақстаннан жинаса, мысалы сабынның бағасы 2 000 теңге емес, 200 теңге болуы мүмкін. Бағаның түсуі сіз бен бізге байланысты. Егер халық маған шөп жинап беретін болса, мен оны майға айналдыруға тырысам. Сондықтан біреу бізге бірнәрсе жасап берсін демеуіміз керек.
Экономикалық тұрғыдан келсек, біздің косметика аналогтарымен салыстырғанда қымбат емес. Өйткені сіз таза майдан жасалған өнім сататын жерлерге барсаңыз, осындай өнімді 5 000 теңгеге ала алмайсыз, одан да қымбат болуы мүмкін. Салыстырмалы түрде есептесек, сіз онсыз да сонша ақшаны косметикаға құртасыз. Бірақ бұл косметика өте жақсы және өте аз мөлшерде қолданатын болғандықтан, жыл бойына 1-ақ косметика алсаңыз да жетеді. Екінші плюсі басқа косметиканы тұтынғанда оның зияны да болуы мүмкін, оған ешкім кепілдік бермейді. Ал біз өз өніміміздің пайдасы мен қауіпсіздігіне кепілдік береміз. Себебі ғылыми дәлелденген, ал ғылыми дәлелденген нәрсе ылғи қымбат болады. Мысалы, саумал капсуласының бағасы 18 мың теңге, бірақ ішінде 18 литр қымыздың әсері бар. Сіз бір айда 18 литр саумал ішпейсіз. Егер барып ішетін болсаңыз, ол сізге 18 мыңға емес, 20 мың теңгеге шығуы мүмкін. Бұл – дәрілік нәрсе. Күніне 3 рет қабылдасаңыз, 90 капсула сізе 1 айға жетеді. Экономикасын санасаңыз, бәрібір сіз үшін бұл тиімді. Себебі саумалды күнде таңертең ішкеннің күніне 3 рет ішкендей тиімділігі болмайды. 1 капсулада 100-120 мл бие сүтінің әсері бар. Менің ойымша, Қазақстанда жасалған нәрсе арзан болмауы керек. Өйткені шетелге саудалануы қажет. Мен өнімнің сапасын дәлелдеу үшін қымбат қылып шығардым. Арзандатудың жолдары бар, оған біртіндеп келеміз.
Сұхбаттасқан: Жансая ҚАМБАР
Тағы көру
