Қаржылық сауат

Жұмысы қысқарған немесе уақытша тоқтаған қызметкер нені білуі керек?

24.07.2020

1 мин

196

37343

Пандемия кезінде күннен-күнге экономиканың құлдырауымен қатар жұмыссыздық деңгейінің артуы байқалып отыр. Коронавирусқа байланысты кей қызметкерлердің жұмысы уақытша тоқтаса, кейбірі қысқартуға ұшырауда.

Коронавирустың екінші толқынына байланысты енгізілген карантин салдарынан кей компаниялар қызметін уақытша тоқтатуға мәжбүр болды. Оған жұмыс беруші де, қызметкер де кінәлі емес. Дегенмен бұл жағдайда жұмыс беруші уақытша жұмыссыз қалған қызметкерге 2020 жылы Қазақстан бойынша белгіленген ең төменгі жалақы мөлшері 42 500 теңгеден кем емес көлемде жалақы төлеуі керек.    

Ал жұмыстан қысқартқан жағдайда жұмыс беруші тарапынан жасалған әділетсіздік құрбаны болмас үшін жұмысшы нені білуі керегін білікті заңгер Абзал Бекбосыновтан сұрап білдік.

Еңбек келісімшарты қолыңызда болсын

Еңбек келісімшарты – жұмысшы мен жұмыс беруші арасында жасалатын, екеуара міндеттері мен құқықтары қарастырылған жазбаша келісім. Еңбек елісімшарты міндетті түрде жасалуы керек. Жасалмаса, әкімшілік құқықбұзушылық болып есептеледі. Сондай-ақ бір данасы қызметкердің қолында болуы тиіс. Жұмыс беруші өз міндетін орындамаған жағдайда, жұмысшы осы келісімшартты негізге алып, құқығын қорғай алады.

Егер еңбек келісімшарты жазбаша түрде жасалмаса:

• Жалақыны сот арқылы өндіріп алу қиын болады немесе мүлде мүмкін болмайды;
• Жұмыс істеген уақыт еңбек өтілі ретінде есептелмейді;
• Зейнетақы аударымдары жүргізілмейді. 

Қысқартуға тап болсаңыз, өтемақы төленуі керек

Егер Еңбек кодексінің 131-бабының 2-тармағына сәйкес, қысқартуға тап болсаңыз, жұмыс беруші мүмкіндігіне қарай басқа жұмысты ұсынуы керек немесе бір орташа айлық еңбекақы көлемінде өтемақы төлеуі міндетті.

Еңбек кодексіне сәйкес сізді жұмыстан шығаратын болса:

• Біріншіден, бір ай бұрын хабардар етуі қажет;
• Екіншіден, жұмыс беруші жыл сайынғы ақысы төленетін демалысының пайдаланылмаған күндеріне өтемақы төлеуі керек.

Жұмыстан шығаруға шектеу қойылған тұлғалар бар

• Еңбек кодексінің 53-бабына сәйкес, жұмысшылар мен жұмыс беруші тең қатысатын комиссияның оңтайлы шешімі болмаса, зейнеткерлік жасына екі жыл қалған тұлғаларды жұмыстан шығаруға болмайды.
• Еңбек кодексінің 54-бабына сәйкес, жұмысшының уақытша еңбекке қабілетсіз және еңбек демалысында болған мерзімінде (52-баптың 1 т. 1, 18, 20 және 23 тармақшаларында қарастырылған жағдайды есепке алмағанда) жұмыс берушінің келісімшартты бұзуға құқы жоқ.
• Еңбек кодексінің 54-бабының 2-тармағына сәйкес, жүктілігі туралы анықтама ұсынған әйелдерді, 3 жасқа дейінгі балалары бар аналарды, 14 жасқа дейінгі (18 жасқа дейінгі мүгедек баласы бар) балалары бар жалғызбасты аналарды жұмыстан шығара алмайды.

«Еңбекке жарамсыздық» парағын алуға болатын жағдайлар

Уақытша еңбекке жарамсыздық қағазы мынадай жағдайларда беріледі:

• Өткір және созылмалы аурулары асқынғанда;
• Еңбекке жарамдылық қабілетінен уақытша айырылуына байланысты жарақат алу мен улану кезінде;
• Жүктілікті жасанды жолмен бұзғанда;
• Ауру баланы күтуге;
• Жүктілік кезінде және бала туғанда;
• Жаңа туған баланы асырап алғанда;
• Емдік-курорттық орталықтарда емдеуді аяқтағанда;
• Карантинде;
• Протездеу кезінде.

Еңбек кодексінің 133-бабы бойынша уақытша еңбекке жарамсыздық кезінде жұмыс беруші өз есебінен жәрдемақы төлеуге міндетті. Оның көлемі жұмыс күндерінің санына күнделікті орташа ақысын көбейту арқылы анықталады және 15 АЕК-тен аспауы тиіс.

Жансая ҚАМБАР