Қаржылық сауат

Жаппай сатылым: «Қара жұма» қалай пайда болды және қашан басталады?

20.11.2020

1 мин

71

16135

Жылда қараша айының соңғы жұмасында алғаш рет АҚШ-та пайда болған Black Friday немесе «Қара жұма» атты үлкен сатылым болады. Әлемдік ауқымға ие бұл сатылым жыл сайын Қазақстанның да сауда орталықтары, интернет-дүкендері мен бөлшек сауда дүкендерінде жарияланып, 90%-ке дейін жеңілдіктер ұсынады. Биыл «Қара жұма» қарашаның 27-ші жұлдызына түсіп тұр.

«Қара жұма» және оның атауы қалай пайда болды?

XIX ғасырдың соңында АҚШ-та қарашаның төртінші бейсенбісінде атап өтілетін Алғыс айту күнінен кейін рождестволық сату маусымын өткізу дәстүрі пайда болды.

Аңыз бойынша Фрэнк Вулворт шопоголиктердің басты мерекесінің негізін қалаушы болып саналады. Өйткені ол 1873 жылы Пенсильваниядағы кішкентай Ланкастер қаласында алғашқы сатылымдарды ұйымдастырды.

Кейіннен сатушылар тұтынушыларды жеңілдіктер, бонустар мен ерекше сыйлықтар беру арқылы тарту керек екенін түсінді. Алғыс айту күнінен кейінгі жұмада сатылым көбейгені белгілі болған соң дүкендер акцияны дәл сол күні бастау дәстүрін енгізді.

Ал атауына келер болсақ, New York Times басылымы 1996 жылы саудагерлер қарқынды сауда теңгерім құжаттарында қара сиямен көрінеді деп үміттенгендіктен сатылымды «Қара жұма» деп атағанын жариялады. Өйткені Американың бухгалтерлік есебінде пайда қара түспен, ал шығын қызыл түспен жазылады. Сондықтан «Қара жұма» табысты, кірісі мол жұма деген мағынаны білдіреді.

Айта кету керек, АҚШ-та «Қара жұма» табиғи қажеттіліктен туындады. Алғыс айту күнінен кейін сатушылар барлық ескірген тауарларды сатып, жаңажылдық сатылымға жаңа тауарлар алу үшін қоймаларды тазартуы керек болатын.

Дүниежүзілік сауда күнінің алғашқы қатысушылары интернет-дүкендер болды, кейінірек сауда орталықтары қосылды. Яғни «Қара жұма» бастапқы экономикалық мағынасын жоғалтты және сатып алушыларды тарту мақсатындағы маркетингтік қозғалысқа айналды.  

Қазақстанда «Қара жұма» қай аралықта және қалай өтеді?

Биыл Қазақстанда «Қара жұма» 2020 жылдың 27 қарашасы жергілікті уақытпен сағат 00:00-де басталса, 1 желтоқсан сағат 23:59-да аяқталады.

Қазақстанда сауданың белсенді түрде жүруі жұмадан жексенбіге дейінгі алғашқы үш күнде орын алады. Бірақ бірқатар дүкендер сатуға және акцияға қатысуға жоспарланған қалдықтар болған жағдайда сатылымды ұзартады.   

Соңғы жылдары кейбір компаниялар сатылымды мерзімінен бұрын бастап кетуді сәнге айналдырды. Бір жағынан бұл сатып алушыларды шатастырып, «Қара жұмаға» күмәнмен қарауға әкелсе, екінші жағынан қатал бәсекелестікте «тірі қалуға» көмектеседі.

Сатып алушыны тартудағы осындай тең емес күреске қарамастан, компаниялар әлемдік ережелерді ұстануы қажет. Яғни сатылымға құрметпен қарап, нақты жеңілдіктер жасап, тапсырыстарды белгіленген мерзімде орындауы керек.

Black-Friday.Global сайтының мәліметіне сәйкес, Қазақстандағы «Қара жұмаға» байланысты апталық интернет-сұраулардың үштен бірінен артығы (43,5%) Google Trends ақпараты бойынша жұма күні келетінін көрсетті. Ал Black-Friday.Global-дың 2018 жылы қазақстандықтар арасында жүргізген «Қара жұмаға» байланысты сауалнамасы респонденттердің 51%-ті сатылым туралы білетінін анықтады. Бүгінде бұл көрсеткіштің айтарлықтай артқаны айтпаса да түсінікті.  

2019 жылдың қазан айында picodi.com жүргізген сауалнама деректері сауалнамаға қатысқан қазақстандықтардың үштен бірі, яғни 33%-ті «Қара жұма» кезінде онлайн сатып алуды жоспарлайтынын, ал респонденттердің 50%-і интернеттегі де, сауда орталықтарындағы да сатылымға назар аударатынын және тек 17%-і тек сауда орталықтарына баратынын көрсетті.

Black Friday – 2018 қорытындысы бойынша әдеттегі жұмамен салыстырғандағы сатып алу белсенділігінің ең күшті серпілісі Алматы, Нұр-Сұлтан және Қарағанды қалаларында байқалды. Сауалнама нәтижесі әйелдер жаппай сатылымға ерлермен салыстырғанда көбірек қызығушылық танытатынын, сондай-ақ сатылымға ерлерге қарағанда 57%-ке көп уақыт жұмсайтынын көрсетті. Сауалнамаға қатысқан қазақстандық әйелдердің 53%-і «Қара жұмаға» қатысса, ерлерде бұл көрсеткіш 10%-ке кем. Сондай-ақ әйелдер орташа есеппен 4,1 тауар сатып алса, ер адамдар 2,5 тауар сатып алады. Ер адамдар көбіне электроника, киім және аяқ киім алса, әйелдер киім, тұрмыстық техника және үй заттарын алуға көңіл бөледі.

2020 жылғы 27 қарашадан басталатын жаппай сатуға қатысуға сіз де ниеттенген болсаңыз, тиімді сауда-саттық жасау үшін «Қара жұма» басталмас бұрын тауарлардың жеңілдіктерсіз бағаларына талдау жүргізу, сондай-ақ www.blackfriday-kazakhstan.kz сайтында жыл сайын «Қара жұма» сатылымына қатысатын интернет-дүкендер ұсынылған ресми тізіммен танысу артықтық етпейтінін ескеріңіз. Саудаңыз сәтті болсын!

Жансая ҚАМБАР